Opieka długoterminowa dotyczy chorych, którzy nie są w stanie samodzielnie wykonywać czynności samoobsługowych, ze względu na istnienie choroby o charakterze przewlekłym lub w związku z upośledzeniem sprawności fizycznej lub psychicznej. Są to chorzy, którzy przebyli leczenie szpitalne, mają ukończony proces diagnozowania, leczenia operacyjnego lub intensywnego leczenia zachowawczego i nie wymagają już dalszego pobytu w szpitalu.

Zakład opiekuńczo – leczniczy (ZOL) i pielęgnacyjno – opiekuńczy (ZPO) to formy stacjonarnej opieki długoterminowej, obejmujące całodobową opieką osoby, które nie wymagają już dalszej hospitalizacji, jednak ich stan zdrowia nie pozwala im na przebywanie w warunkach domowych. W przypadku placówek posiadających kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia, za pobyt w ZOL pobierana jest opłata wysokości 70% renty bądź emerytury.

W praktyce często zdarza się, że osoby przebywające w szpitalu są przenoszone do ZOL. Następuje to za zgodą samego pacjenta, a gdy nie jest on w stanie świadomie wyrazić woli – na podstawie zgody sądu opiekuńczego.

Przeciwwskazaniami do pobytu w ZOL/ZPO są terminalna faza choroby nowotworowej (wskazana jest opieka hospicyjna) i ostra faza choroby psychicznej (ostre psychozy, schizofrenia, cyklofrenia – wskazany jest pobyt na oddziale psychiatrycznym). ZOL/ZPO nie jest domem pomocy społecznej i nie mogą tam trafiać osoby, u których jedynym wskazaniem do objęcia opieką jest sytuacja socjalna.

Opieka paliatywna i hospicyjna to wszechstronna, całościowa opieka nad pacjentami chorującymi na nieuleczalne, niepoddające się leczeniu przyczynowemu, postępujące choroby. Opieka ta ma na celu uśmierzanie bólu oraz innych objawów somatycznych, łagodzenie cierpień psychicznych, duchowych i socjalnych. Świadczenia opieki paliatywnej i hospicyjnej obejmują również wspomaganie rodziny chorych w czasie trwania choroby jak i w okresie osierocenia i żałoby. Opieka paliatywna i hospicyjna realizowana jest w jednostkach opieki paliatywnej oraz przez hospicja. Pacjent i rodzina nie ponoszą żadnych kosztów za świadczenia zdrowotne udzielane w ramach opieki paliatywnej i hospicyjnej. Opieką paliatywną i hospicyjną obejmowani są zarówno pacjenci dorośli jak i dzieci. NFZ finansuje świadczenia z w/w zakresu dla osób dorosłych, będących w schyłkowym okresie życia z powodu nowotworów, zakażeń ośrodkowego układu nerwowego wywołanych wirusami powolnymi, chorób wywołanych przez wirus HIV, kardiomiopatii, układowych zaników pierwotnych zajmujących ośrodkowy układ nerwowy, np. stwardnienie zanikowe boczne, zaawansowana niewydolność oddechowa, owrzodzenia odleżynowe.

Opieka paliatywna i hospicyjna ma na celu poprawę jakości życia chorego i jego bliskich zmagających się z codziennymi problemami związanymi z postępującą, często nieuleczalną chorobą. Podejmowane działania mają na celu zapobieganie cierpieniu, niesienie ulgi, leczenie bólu i innych objawów oraz pomoc w rozwiązywaniu problemów wraz ze wsparciem dla rodziny pacjenta.

Aby pacjent mógł zostać objęty opieką paliatywną i hospicyjną konieczne jest skierowanie lekarza ubezpieczenia zdrowotnego. Pacjent, jego rodzina lub opiekun powinien wyrazić zgodę na piśmie. W przypadku dzieci wymagana jest zgoda rodziców lub opiekunów prawnych (po 16. roku życia, także chorego dziecka).